De Italiaanse kerstfiguur la Befana.
In heel Europa komen eind december of begin januari vreemde types opzetten die aan de ene kant vaak bestraffen (jij bent stout geweest) en anderzijds belonen (schoen zetten, pakjesavond).
Het hoort bij de midwintervieringen waar onder ook Kerstmis en Sinterklaas vallen. In deze blog vertel ik je alles over de Italiaanse variant, la Befana!
Terug naar het begin.
Veel van deze figuren lijken hun oorsprong te vinden in de Perchta-traditie. Dit demonische figuur uit de Germaanse en Slavische overlevering verschijnt aan het einde van de decembermaand. Ze is de verpersoonlijking van goed en kwaad. Perchta werd een populaire figuur en in de 16de eeuw trokken mannen verkleed als Perchta in de decembermaand van huis naar huis om boze geesten te verjagen. In de 17de en 18de eeuw probeerde de katholieke kerk de Perchta gebruiken te verbieden maar zonder veel succes. In de 19de eeuw groeide het uit tot een traditie die nu nog volop leeft in met name Oostenrijk. Het feest is flink gemoderniseerd maar wordt nog op een aantal plaatsen beleefd. Vaak zien ze er monsterlijk uit maar veelal als heks. ze worden dan Frau Perchta de kerstheks genoemd. Dit klinkt al bekend want zo wordt La Befana ook vaak genoemd.
Verschillende winterfeesten en figuren.
In heel Europa kennen we deze vieringen ook maar dan in veel gevallen met andere figuren.
Sinterklaas en roetveegpiet in Nederland en Vlaanderen, Père Fouettard in Frankrijk, Knecht Ruprecht helpt Nikolaus in het duitstalige gebied van Europa. Belznickel en dan ook nog Krampus die in sommige versies ook op een heks lijkt zoals de Perchta.
Maar wie komt in de winter aan het einde van de kerstperiode langs bij de Italiaanse kinderen? Het is La Befana de kerstheks.
In Italië komt la Befana langs!
Italië is in meerdere opzichten een bijzonder land. Sinterklaas komt er praktisch niet maar heeft er wel zijn rustplaats gevonden in Bari. Babbo Natale (de kerstman) wel maar het meest populair is toch wel La Befana. Een kleine lieve oude dame (heks) die al eeuwenlang in de nacht van 5 op 6 januari (driekoningen) op haar bezemsteel cadeautjes, snoepjes en chocolaatjes brengt aan Italiaanse kinderen die zoet zijn geweest. Op een vergelijkbare manier als Sinterklaas en roetveeg Piet of de Kerstman.
Er wordt een glas wijn en een sinaasappel voor haar neergezet. Lieve kinderen krijgen snoep en stoute kinderen steenkool of donker snoep. Voordat ze gaat, veegt ze de vloer.
De cadeautjes wachten in de sok en altijd ligt er ook een beetje kolen of as onder in de sok, want geen enkel kind is het hele jaar door braaf geweest.
Het bijbehorende versje vertelt dat ze ‘s nachts komt, getooid met een Romeinse hoed en met kapotte schoenen aan haar voeten:
La Befana vien di notte
con le scarpe tutte rotte
col cappello alla romana
viva viva la Befana!
In het Nederlands:
La Befana komt bij nacht
Met haar schoenen versleten en verscheurd
Ze komt gekleed op Romeinse manier
Lang leve La Befana!
Vaak wordt La Befana geportretteerd als een oude vrouw op een bezemsteel. Ze draagt een sjaal en is met roet bedekt, omdat ze door de schoorsteen naar binnen komt. Ze lacht meestal en draagt een zak of mand met snoep en cadeautjes. Iedereen die La Befana ziet, krijgt een klap met haar bezemsteel omdat ze niet gezien wil worden.
Enkele legendes over la Befana.
Er zijn meerdere legendes over hoe deze traditie is ontstaan. Een van de verhalen is dat de drie wijzen bij haar op de deur klopten om de weg te vragen naar Jezus Christus. Dit wist de oude heks niet, maar ze bood hen wel een slaapplaats aan. Toen de drie wijzen haar de dag erna vroegen om mee te gaan op hun reis, sloeg ze het aanbod af. Niet veel later kreeg ze zo’n spijt dat ze ook opzoek ging naar de drie wijzen (en naar Jezus). Helaas heeft ze hen nooit meer gevonden en is ze nu nog steeds naar hen op zoek.
Een andere legende gaat over een vrouw die haar zoon verloren is. Toen ze hoorde van de geboorte van Christus was ze zo ontroerd dat ze naar hem toe gegaan is en hem verwend heeft met lekkers en cadeautjes. Als dank gaf Jezus haar een gift terug, ze werd de moeder van alle Italiaanse kinderen.
Viva Viva La Befana!
Lang leve la Befana!
Ik schreef deze blog als gastblog voor Janine Merema van de website cities ‘n stories.
